حمام ها یکی از ابنیه مهم تاریخی می باشد که با توجه به حفظ طهارت مخصوصا بعد از ورود اسلام، این بنا بسیار مورد توجه قرار گرفته است. می توان گفت در تمام دوره های تاریخی حمام هایی که امروز جزء شاهکار های معماری محسوب می شد ساخته شده است. فروشگاه معماری نوین پروژه تخصصی ترین وب سایت معماری برای شما پاورپوینتی کامل تحت عنوان پاورپوینت بررسی معماری حمام ها بعد از اسلام را در 74 اسلاید (قابل ویرایش) آماده و ارائه نموده است. در این پاورپوینت مهمترین حمام های ایران از جمله حمام فين كاشان، حمام گنجعلي خان كرمان، حمام خسرو آقا اصفهان، حمام وكيل شيراز، حمام چهار فصل اراك و … را به طور کامل مورد بررسی قرار داده ایم.
فهرست مطالب:
- تاريخچه احداث حمام
- آشنايي با برخي از فضاهاي حمام
- گرمخانه
- مياندر
- پاچال
- کريز
- گلخن(خن):
- ميانداب
- تقسيم بندي فضاها در حمام
- تاثير اقليم بر حمام ها
- نورگيري در حمام ها
- تامين حرارت حمام ها
- تامين رطوبت در حمام ها
- اهميت تهويه در حمام ها
- مصالح در حمام ها
- تزئينات و آرايه ها در حمام
- انواع تزئينات در حمام ها
- تزئینات الحاقی
- الف-تزئينات کاشی کاری
- نقاشی
- نقوش کاشی کاری های حمام ها
- حمام در ادوار مختلف
- حمام سده هاي نخستين اسلام
- حمام خربه المفجر
- حمام در دوره صفوي
- اصفهان حمام شاه
- حمام فين كاشان
- حمام گنجعلي خان كرمان
- حمام خسرو آقا اصفهان
- حمام وكيل شيراز
- حمام چهار فصل اراك
آشنايي با برخي از فضاهاي حمام:
- بينه و سربينه: بينه به شکل چهار ضلعی، هشت ضلعی و کشکولی ساخته می شده و در اطراف آن رختکن ها (سربينه) قرار داشته اند. سربينه سكوهايي گرداگرد بينه با قاعده اي مشابه است كه محل نشستن يا تعويض لباس مراجعين بوده است و زير سكوها حفره هايي براي قرار دادن كفش و گيوه تعبيه شده است.
سربينه حمام وكيل
- گرمخانه: بزرگترين قسمت حمام و فضای اصلی استحمام است. گرمخانه شامل خزينه ها و يك حوض آب سرد به نام “چاله حوض” می شود که مردم در آن شنا می کردند.
گرمخانه
- مياندر: مياندر ميان دو بخش بينه و گرمخانه جای دارد.مياندر راهرو يا دالانی است كه هوای گرمخانه و بينه را از هم جدا نگه می داشته و يك فضای ميانجی بوده است.
مياندر حمام خان يزد
- پاچال: جايي است که کسی که بايد پول بگيرد، در آنجا می نشيند.
- کريز: فضاهای کوچک و فرو رفته در اطراف گرمخانه ها که گاهی به آن کريچه هم مي گويند. مکانی است که اعيان و اشراف در آن استحمام مي كردند.
- تيون( تيان): ديگ آب گرم حمام ساخته شده از فولاد و مس و مقداری قلع و روی. (هفت جوش)
آشنايي با برخي از فضاهاي حمام:
- پاچال
- بينه و سربينه
- مياندر
- گرمخانه
- دستك
- كريز
- خزينه
- گلخن
- ميانداب
- تيون
بررسی معماری حمام ها بعد از اسلام
با ظهور اسلام و تاکید آن بر پاکیزگی و طهارت به عنوان شرطی برای انجام فرایض دینی، حمام‌ها جایگاهی ویژه و حیاتی در ساختار شهرهای اسلامی یافتند. معماری حمام در دوران پس از اسلام، ضمن تداوم برخی سنت‌های پیشین، به ویژه معماری ساسانی، هویتی منحصر به فرد پیدا کرد که ترکیبی از کارایی، هنر و پاسخگویی به نیازهای فرهنگی و مذهبی جامعه بود. این بناها صرفاً مکانی برای شستشو نبودند، بلکه به کانون‌های مهم تعاملات اجتماعی، بهداشتی و حتی سیاسی تبدیل شدند و معماری آن‌ها به گونه‌ای تکامل یافت که مفاهیمی چون حریم خصوصی، صرفه‌جویی در انرژی و زیبایی‌شناسی را به بهترین شکل ممکن در خود جای دهد.
ساختار فضایی و سلسله مراتب دسترسی
یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های معماری حمام‌های اسلامی، ساختار فضایی هوشمندانه و سلسله مراتبی آن‌هاست. این ساختار معمولاً از سه بخش اصلی و متوالی تشکیل می‌شد که هر یک دما و رطوبت متفاوتی داشتند و به تدریج بدن را برای تغییر دما آماده می‌کردند:
- سربینه (رختکن): این فضا اولین بخش حمام و در واقع سردترین قسمت آن بود. سربینه معمولاً دارای یک پلان هشت‌ضلعی یا چهارضلعی با یک حوض بزرگ در مرکز و سکوهایی در اطراف برای نشستن و تعویض لباس بود. سقف گنبدی شکل سربینه با نورگیرهای شیشه‌ای (جام‌خانه) علاوه بر تامین روشنایی، فضایی دلنشین و زیبا ایجاد می‌کرد. سربینه محل اصلی گردهمایی‌ها، گفتگوها و استراحت قبل و بعد از استحمام بود.
- میان‌در: این بخش یک فضای ارتباطی و واسط بین سربینه و گرمخانه بود. “میان‌در” به صورت یک راهروی پیچ‌درپیچ طراحی می‌شد تا از تبادل ناگهانی حرارت و رطوبت بین دو فضای اصلی جلوگیری کرده و مانع از دید مستقیم به داخل گرمخانه شود، که این خود تاکیدی بر اصل محرمیت و حفظ حریم خصوصی بود.
- گرمخانه: این فضا گرم‌ترین و مرطوب‌ترین بخش حمام و محل اصلی شستشو بود. گرمخانه نیز اغلب دارای پلانی چهارضلعی یا هشت‌ضلعی بود و شامل فضاهایی مانند خزینه آب گرم، خزینه آب سرد و فضاهای خصوصی‌تر برای شستشو (خلوت) می‌شد. طراحی این فضا به گونه‌ای بود که حداکثر گرما و بخار را در خود حفظ کند.
سیستم گرمایش و تامین آب
سیستم گرمایش حمام‌های ایرانی-اسلامی که به “تون” یا “گلخن” معروف است، نمونه‌ای برجسته از مهندسی پایدار و کارآمدی در مصرف انرژی است. کوره یا آتشدان (تون) در خارج از فضای اصلی حمام و در سطحی پایین‌تر قرار داشت. حرارت و دود حاصل از سوختن مواد (که اغلب فضولات حیوانی یا مواد زائد شهری بود) از طریق شبکه‌ای از کانال‌های آجری به نام “گربه‌رو” که در زیر کف گرمخانه تعبیه شده بود، عبور می‌کرد. این سیستم همزمان کف گرمخانه را گرم می‌کرد و دیگ بزرگ مسی (پاتیل) خزینه آب گرم را که مستقیماً بالای کوره قرار داشت، داغ می‌نمود. این طراحی هوشمندانه از اتلاف انرژی جلوگیری کرده و گرمایش مطبوعی را فراهم می‌آورد. آب مورد نیاز حمام نیز از طریق قنات‌ها یا چاه‌های آب تامین و در سیستم توزیع می‌شد.
تزئینات و جنبه‌های اجتماعی
معماری حمام‌های اسلامی تنها به جنبه‌های عملکردی محدود نمی‌شد و هنر و زیبایی‌شناسی در آن نقش پررنگی داشت. تزئینات این بناها شامل کاشی‌کاری‌های نفیس با نقوش هندسی و گیاهی، آهک‌بری‌های هنرمندانه، گچ‌بری‌های زیبا و نقاشی‌های دیواری با مضامین اساطیری، حماسی (مانند داستان‌های شاهنامه) و یا صحنه‌هایی از زندگی روزمره بود. این تزئینات، فضای حمام را از یک محیط صرفاً خدماتی به یک فضای عمومی دلپذیر و هنری تبدیل می‌کرد.
حمام‌ها در جامعه اسلامی نقشی فراتر از بهداشت داشتند. آن‌ها محل دیدار دوستان، مذاکرات تجاری، برگزاری مراسم سنتی (مانند حنابندان عروس)، حجامت و سایر درمان‌های طب سنتی بودند. تفکیک جنسیتی به صورت کامل رعایت می‌شد و حمام‌ها یا دارای بخش‌های جداگانه برای مردان و زنان بودند یا در ساعات مختلف روز به هر یک از جنسیت‌ها اختصاص داشتند. در واقع، معماری حمام اسلامی با درونگرایی، رعایت حریم، مدیریت هوشمندانه انرژی و تزئینات غنی، به خوبی توانست پاسخگوی نیازهای پیچیده یک جامعه مذهبی و اجتماعی باشد و بناهایی خلق کند که هم زیبا و هم کارآمد بودند.
فروشگاه معماری نوین پروژه تخصصی ترین وب سایت معماری آماده ارائه خدمات در حوزه پروژه معماری، پاورپوینت تمامی دروس معماری، رساله های معماری، فیلم آموزشی معماری و … می باشد تا دانشجویان رشته معماری را همراهی و راهنمایی کنند.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.