یکی از عناصر مهم در معماری ایرانی که بعد ها در معماری اسلامی مورد توجه قرار گرفت چهار طاقی می باشد. قبل از ورود دین اسلام به ایران، دین و آیین رسمی که بین مردم رواج داشت دین زرتشتی بود که معابد و آتشکده های خود را به صورت چهار طاقی می ساختند. بعد از ورود اسلام ابتدا آتشکده ها را به محل عبادت تبدیل کردند و در انتها شروع به ساخت مسجد نمودند. از اولین نمونه مساجد اسلامی می توان به مسجد فهرج اشاره کرد.
وب سایت و فروشگاه معماری نوین پروژه تخصصی ترین وب سایت معماری برای شما پاورپوینتی کامل تحت عنوان پاورپوینت معماری بررسی چهار طاقی در ایران را در 35 اسلاید برای شماه آماده و ارائه کرده است تا با مطالعه این پاورپوینت معماری با این عنصر مهم معماری آشنا شوید.
فهرست مطالب:
- تعریف
- انواع چهار طاقی
- پراکندگی چهار طاقی بر اساس موقعیت جغرافیایی
- چارتاقی بتخانه آتشکوه
- محور و ساختار بنا
- چهار طاقی خانه دیو
- چهار طاقی کهک – بنایی فروخفته در قلب امامزاده زینب خاتون
- چهار طاقی خورآباد در راه قم – کاشان
- کازرون
- چهار طاقی نویس
- چهار طاقی آتشکده آذرگشنسب
- منابع
چهار طاقی کهک
چهار طاقی کهک – بنایی فروخفته در قلب امامزاده زینب خاتون
چهار طاقی کهک با شباهت زیادی به چهار طاقی نیاسر، در دامنه کوهستانی صخرهای ساخته شده که چشمه آبی از پایین آن میگذرد. چشمانداز شرقی بنا نیز همچون چهار طاقی نیاسر، افقی هموار در نقطه انقلاب تابستانی و افقی کوهستانی در نقطه انقلاب زمستانی و تا اندازهای در افق اعتدالین دارد. به نظر میآید که چهار طاقی کهک همچون دیگر چهار طاقی های ایران، منتسب به اواخر دوره اشکانی و دارای قدمتی در حدود دو هزار سال باشد. کاربری تقویمی این چهار طاقی نیز با توجه به زاویههای متناسب با تغییرات میل محور خورشید که ناشی از نسبت مناسب اندازههای پایهها به فاصله میان آن ها و طول هر ضلع بنا است، تأیید میشود.
چهار طاقی کهک
چنان که در نقشه دیده میشود، طول هر ضلع چهار طاقی ۷ متر، طول فاصله پایهها ۲٫۶۰ متر، طول فاصله درنی پایهها ۴٫۶۰ متر، طول خارجی پایهها ۲٫۲۰ متر و طول داخلی آن ها به ترتیب ۱٫۶۰ و ۱٫۰۰ متر است. این اندازهها، زاویه و خط دیدهایی را به وجود آورده که در نتیجه آن، روزنههایی برای دیدار خورشید در هنگامهای طلوع انقلابهای تابستانی و زمستانی، و نیز اعتدال های بهاری و پاییزی فراهم شده است. (دقت اندازهگیریها ~ ۵ ٪±).
چهار طاقی خورآباد در راه قم- کاشان
عبارت است از چهار طاقی که تنها نیمی از یک پایه آن برجای مانده و تمامی اجزای آن، گنبد، پایهها و تاقها در گذر روزگار فرو پاشیده است. بازماندهای این چهار طاقی که عبارت است از حدود ۳ متر از بلندای یکی از پایهها، در نزدیکی روستای خورآباد و در ۱۵ کیلومتری جاده قدیم قم به کاشان جای دارد. این چهار طاقی در حدود ۴۰۰ متری سمت چپ راه، در میان زمینهای مسطح کشاورزی قرار دارد و از دوردستها به دیده میآید.
معماری بررسی چهار طاقی در ایران
چهارطاقی یکی از مهمترین، قدیمیترین و پایدارترین عناصر در تاریخ معماری ایران است. این ساختار که در سادهترین تعریف، عبارت است از یک گنبد که بر روی یک زمینه مربعشکل و به کمک چهار طاق پایهدار استوار شده، بیش از یک عنصر سازهای صرف است؛ چهارطاقی یک الگوی فضایی و یک مفهوم نمادین است که در طول بیش از دو هزار سال در کاربریهای مختلف، از آتشکدههای مذهبی گرفته تا کاخها، مساجد و مقابر، تکرار و تکامل یافته است. بررسی چهارطاقی، در واقع بررسی سیر تحول دانش فنی، اندیشه کیهانشناختی و بیان هنری در معماری ایرانی است.
پیشینه چهارطاقی به طور قطع به دوره اشکانیان بازمیگردد، اما اوج شکوه و تکامل ساختاری و نمادین آن در دوره ساسانیان (۲۲۴-۶۵۱ میلادی) رقم خورد. در این دوره، چهارطاقی به عنوان عنصر اصلی در ساخت آتشکدهها، که مهمترین بناهای مذهبی زرتشتیان بودند، به کار گرفته شد. آتش مقدس، که نمادی از اهورامزدا بود، در مرکز این فضای چهارطاقی نگهداری میشد و از چهار جهت اصلی قابل رویت بود. باز بودن چهار وجه این بنا، علاوه بر دلایل عملکردی (مانند تهویه دود آتش)، دارای مفاهیم عمیق مذهبی و کیهانشناختی نیز بوده است.
یک چهارطاقی از اجزای اصلی زیر تشکیل شده است:
- چهار پایه (جرز): چهار ستون یا جرز بزرگ و مستحکم که در چهار گوشه یک مربع قرار دارند و بار اصلی گنبد را تحمل میکنند.
- چهار طاق: چهار قوس که پایهها را به یکدیگر متصل کرده و زمینه مربعشکل را برای نشستن گنبد فراهم میکنند.
- گنبد: پوشش نیمکرهای که بر روی این زمینه مربعی قرار میگیرد.
بزرگترین چالش فنی که معماران باستان با آن روبرو بودند، چگونگی تبدیل زمینه مربعشکل پایهها به یک دایره برای نشاندن گنبد بود. نبوغ معماران ایرانی در حل این مسئله، منجر به ابداع یک عنصر انتقالی به نام “گوشواره” یا “سکنج” (Squinch) شد. گوشوارهها طاقهای کوچکتری هستند که در چهار گوشه مربع ساخته میشوند و آن را به یک هشتضلعی تبدیل میکنند. این هشتضلعی، به دایره بسیار نزدیکتر است و بستر مناسبی را برای ساخت گنبد فراهم میآورد. ابداع و تکامل گوشواره، یکی از مهمترین دستاوردهای مهندسی سازه در دنیای باستان بود که بعدها از طریق معماری اسلامی به سراسر جهان منتقل شد.
پس از اسلام، الگوی چهارطاقی به حیات خود ادامه داد و در معماری اسلامی ایران نیز به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت. بسیاری از مساجد اولیه در ایران، بر اساس الگوی “مسجد-کیوسک” ساخته شدند که در واقع همان ساختار چهارطاقی بود که به عنوان نمازخانه اصلی عمل میکرد. مقبره امیر اسماعیل سامانی در بخارا (قرن سوم هجری) نمونهای برجسته از یک چهارطاقی کامل و زیبا در اوایل دوره اسلامی است. در دورههای بعدی، به خصوص در دوره سلجوقی، فضای گنبدخانه مساجد جامع (مانند گنبد نظامالملک و تاجالملک در مسجد جامع اصفهان)، که مهمترین بخش مسجد بود، در واقع یک چهارطاقی بسیار بزرگ و تکاملیافته بود. این ساختار همچنین در ساخت مقابر و امامزادهها نیز به طور گسترده به کار رفت.
مبانی نظری معماری چهارطاقی
شکلگیری و تداوم ساختار چهارطاقی برآمده از مبانی نظری عمیقی است که ابعاد فنی، نمادین و عملکردی را در بر میگیرد.
- اصل مرکزگرایی و تمرکز فضایی: چهارطاقی در ذات خود یک فضای مرکزگرا است. تمام عناصر سازهای (پایهها و طاقها) به سمت یک نقطه مرکزی، یعنی فضای زیر گنبد، جهتگیری کردهاند. این مرکزگرایی، فضا را برای تمرکز بر یک عنصر مهم در مرکز (مانند آتش مقدس در آتشکده، محراب در مسجد، یا ضریح در مقبره) بسیار مناسب میسازد. این ساختار، یک فضای متمرکز، متعادل و آرامشبخش ایجاد میکند که برای کاربریهای مذهبی و آیینی بسیار مطلوب است.
- نمادگرایی کیهانی (Cosmic Symbolism): چهارطاقی تجلی فیزیکی کیهانشناسی و جهانبینی ایرانیان باستان است. در این دیدگاه، جهان از چهار عنصر اصلی (آب، باد، خاک، آتش) و چهار جهت اصلی تشکیل شده است. مربع در پایه چهارطاقی، نمادی از زمین، ماده و جهان مادی است. دایره گنبد، نمادی از آسمان، افلاک، روح و جهان معنوی است. کل ساختار چهارطاقی، فرآیند اتصال زمین به آسمان و عالم مادی به عالم معنوی را به نمایش میگذارد. فضای مکعبی زیر گنبد، عالم زمینی است و گنبد، گنبد آسمان است که بر روی آن قرار گرفته. انسان با ایستادن در مرکز این فضا، خود را در مرکز جهان و در نقطه اتصال این دو عالم احساس میکند.
- منطق سازهای و کارایی مصالح: تداوم چهارطاقی در طول تاریخ، مدیون منطق سازهای قدرتمند و کارآمد آن است. این ساختار، روشی بسیار بهینه برای پوشاندن یک دهانه بزرگ با استفاده از مصالح بنایی (سنگ، آجر و ملات) است که فقط در برابر فشار مقاومت خوبی دارند. گنبد و طاقها، نیروهای عمودی را به نیروهای فشاری تبدیل کرده و آنها را از طریق پایهها به زمین منتقل میکنند. این سیستم، که بر اساس هندسه دقیق و درک عمیق از رفتار سازهها طراحی شده، امکان ساخت فضاهای وسیع و بدون ستون را فراهم میآورد.
- انعطافپذیری و تطبیقپذیری الگو: یکی از دلایل اصلی بقای الگوی چهارطاقی، انعطافپذیری بالای آن در تطبیق با کاربریها و نیازهای جدید بوده است. این الگو از یک آتشکده زرتشتی به یک مسجد اسلامی، و از یک کاخ به یک مقبره تغییر کاربری داد، بدون آنکه ماهیت اصلی ساختاری و فضایی خود را از دست بدهد. معماران در هر دوره، با تغییر در مقیاس، تناسبات، مصالح و تزئینات، این الگوی کهن را برای پاسخگویی به نیازهای جدید، بازآفرینی کردند. این تطبیقپذیری، نشان از قدرت و کمال این الگوی معماری دارد که فراتر از یک دوره تاریخی یا یک کاربری خاص عمل میکند.
پیشنهاد ویژه:
شما می توانید برای سفارش پایان نامه و پروپوزال و انجام پروژه های معماری در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد با ما تماس بگیرید.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.